ساموئل خاچیکیان: یک گفتگو مستند پرتره ای است که با کمک نماهای آرشیوی جذاب به اثری تماشایی بدل شده  است .

امید نجوان در سال ۷۷ گفتگویی صوتی با این فیلمساز فقید انجام داده اما با وجودی که  حتی یک عکس یا یک فریم فیلم قابل ملاحظه‌ از آن جلسه در دست نداشته موفق شده از طریق این فایل که بر روی یک نوار کاست ضبط شده به گفتگویش جان بدهد. 
ساموئل به عنوان خالق آثار متفاوتی چون طوفان در شهر ما ،فریاد نیمه شب، یک قدم تا مرگ، ضربت و سرسام با وجود برخورداری از امتیازات بارز تکنیکی و فنی اصراری نداشت خود را سینماگری روشنفکر و جدا از جریان جاری سینمای روز ایران جا بزند و به همین دلیل فیلم‌سازی او حدود نیم قرن دوام آورد و یکی از آثارش (عقاب‌ها) از رکوردداران پرمخاطب‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران است. 
نجوان در این مستند فیلمو گرافیک به مصورسازی این گفتگو پرداخته و با طرح پرسش‌های تکنیکی این فیلمساز را به چالش کشیده است.
مهم ترین بخش این مستند، به نوآوری‌های ساموئل در زمینه نور می‌پردازد و تریلرهای دلهره آور و ترسناک این فیلمساز را که با کمک نور خلق شده جلوی روی ما می گذارد،مثل لحظات مهیجی که روشن کردن نور یک کبریت در تاریکی، به معرفی چهره‌ی خوفناک یک شخصیت می انجامد و یا چراغ‌های اتومبیل تبهکارانی که با روشن شدنشان در دل سیاه شب، ترس به جان تماشاگر می اندازند.
 ساموئلی که نجوان در مستندش به ما معرفی می‌کند شخصیتی چند بعدی است .یک چهره ی او، کارگردانی است که با معرفی چهره‌هایی چون آرمان، بوتیمار، بیک ایمانوردی، ویدا قهرمانی، ویگن و جمشید هاشم‌پور،سفره سینمای ایران را بزرگتر می کند،چرا که آنها بعد تر تبدیل به بازیگران پولساز شدند و اسمشان مساوی با فروش گیشه بود.ضمن این که ساموئل نخستین کارگردانی بود که مردم به خاطر اسمش جلوی سینما صف می بستند. بسیاری از فیلم‌های ساموئل مثل شب‌نشینی در جهنم، طوفان در شهر ما، فریاد نیمه شب، دلهره و ضربت  پرفروش‌ترین فیلم‌های سال در دوره خود بودند.طغرل افشار از منتقدان قدیمی سینما پس از تماشای فیلم چهارراه حوادث از ظهور یک فیلمساز در سینمای ایران خبر داد و متعاقب آن چند فیلم او موفق به دریافت جوایز از جشنواره‌های داخلی و حضور در فستیوال‌های خارجی شدند، از جمله شب نشینی در جهنم که در جشنواره برلین حضور داشت .چهره دیگری که فیلمساز از ساموئل برای ما ترسیم می کند تکنسین بودن اوست.بخش اعظم دستاوردهای فنی فیلم های او مثل تروکاژ‌های وهم انگیز و افکت‌های صوتی خلاقانه توسط خودش انجام می شد و از آنجا که آشنایی کافی با لنز و تجهیزات فیلمبرداری داشت ،مدیریت فیلمبرداری و نورپردازی عملاً با او بود.ساموئل مهندس تمام عیاری بود که با دادن طرح و ایده‌های خلاق به لابراتوار،لحظات وهم انگیزی می ساخت . در زمانه‌ای که در اغلب فیلم‌ها فیلمبرداران سکان فیلم را در دست داشتند و مونتاژ فیلم‌ها را هم انجام می‌دادند او تدوین فیلم‌هایش را هم به عهده داشت.
ساموئل عاشق بازی با نور بود و از آنجا که سینمای پلیسی- جنایی بهترین امکان برای ارضای این خواسته بود به این ژانر روی آورد. او به عنوان استاد دلهره سینمای ایران در دورانی که نگاتیو فیلم‌ها را در بشکه‌های حاوی هیپو سولفیت می‌ریختند و با دست تکان می‌دادند تا ظاهر شود در مقام کارگردان،  تدوینگر، فیلمنامه نویس، صداگذار، تنظیم کننده ی موسیقی، طراح افکت و از همه مهمتر: نورپرداز، دست به ابداعاتی تکنیکی می‌زد که در زمان خود یعنی ۶۰ سال پیش در سینمای ایران بی‌سابقه بود نجوان با پیشینه طولانی در نقد نویسی و فیلم سازی مستند موفق می‌شود با گلچین نماهای تاریک روشن و پر کنتراست از آثار ساموئل که ویژگی منحصر به فرد فیلم‌های نوآر پلیسی- جنایی است به یک مصاحبه صوتی قدیمی تشخص بدهد و با استفاده از صدای ساموئل ،به فیلم اصالت ببخشد.
از موفق‌ترین نمونه‌های این گونه ی سینما ، مستند هیچکاک/ تروفو ساخته کنت جونز است که سال ۲۰۱۵ در بخش رسمی جشنواره فیلم کن به نمایش درآمد .فیلم برگرفته از نوار مصاحبه فرانسواترفو با هیچکاک در سال ۱۹۶۲بود و شامل ۱۲ ساعت مصاحبه طی یک هفته که در نهایت به کتاب پرآوازه ای تحت عنوان: سینما به روایت هیچکاک تبدیل و در ایران نیز توسط پرویز دوایی ترجمه شد .
نجوان به شیوه ی مستند هیچکاک/ تروفو که در مورد هیچکاک با اسپیلبرگ،اسکورسیسی،دیوید فینچر،و برادران داردن به گفتگو نشسته بود،پای صحبت چند چهره شاخص مثل مسعود کیمیایی ،هوشنگ گلمکانی و نظام کیایی می نشیند تا به تحلیل مؤلفه‌های سینمای خاچیکیان بپردازند و در ضمن، شگردهای فیلمسازی و مهارت‌های فنی این سینماگر را بررسی کنند تا گواهی باشند برپیشگام بودن این فیلمساز در میزانسن و دکوپاژ‌های آهنین.
نحوه پرسش‌های نجوان از ساموئل و پاسخ‌های صریح و کوبنده او ما را پله به پله با چگونگی پیدایش یک تحول سینمایی در دهه‌هایی که سینما با داستان و رقص و آواز تعریف می‌شد آشنا می کند.
به گفته ی نجوان، پیش زمینه‌ ی جلوه های اکسپرسیونیستی درفیلم های ساموئل با خواندن داستان‌های شرلوک هلمز در جوانی آغازمی شود و تا تاثیرپذیری انکارناپذیر فیلم‌های او از نمونه‌های هیچکاکی و هانری ژرژ کلوزو در  فیلم های طلسم شده و شیاطین ادامه می‌یابد. 
چگونگی سر درآوردن موتیف‌ ‌هایی چون سایه، رعد و برق و تاریکی،مبحث بعدی فیلم است که آنها را به شکل دیدنی در اغلب فیلم های دهه چهل فیلمساز سراغ می گیرد و نحوه ی استفاده از آنها را در فیلم های استاد، تقلید از فرم و شمایل کاراکترهای غربی می داند.مثل مضمون‌ و دستمایه‌های غیر بومی که دراین فیلم ها طرح می‌شود و صرف نظر از ارزش های تکنیکی ،فاقد اصالت محلی اند. 
فیلم نجوان مستندی پرو پیمان در باره ی ساموئل و تمام قد در ستایش و قدردانی از این فیلمساز سنت شکن و مولف است.
فیلمسازعکس‌ها و فیلم‌های خاطره انگیز و نوستالژیکی از دوره طلایی خاچیکیان به ویژه ۱۳۳۶ تا ۱۳۴۳ فراهم کرده که برخی از آنها حسرت برانگیزند،به خصوص عکسی از استقبال بی‌سابقه مردم در مقابل سینما سعدی تهران که فیلم ضربت را نمایش می‌دهد و عکس مشابه دیگر از انبوه تماشاگر در خیابان لاله زار تهران که برای تماشای فیلم طوفان در شهر ما ازدحام کرده اند. 
مستند ساموئل خاچیکیان: یک گفتگو ضمنا یک ورک شاپ پر نکته و باریک بینانه برای هنرجویان سینما هم می تواند باشد که با این بهانه ، ضمن آشنایی با شخصیت پیچیده و نکته سنج خاچیکیان با برشی از تاریخ سینمای ما نیز آشنا می شوند.به خاطر داشته باشیم که به دلیل زنده کردن یاد و خاطره ی سینمای نجیب دهه چهل ایران ،قطعاً بعد ها به این مستند بسیار رجوع خواهد شد چرا که این فیلم ،نورافکن های خود را بر روی شاخص ترین فیلمساز سینمای ما در آن دوره انداخته و خاطر او را  زنده کرده است. فیلم یادآور یک دوره تکرار نشدنی در سینمای ماست که کارگردان یک تنه با دست های خالی تصاویری می‌آفریند که انبوه مخاطبان تشنه را روانه سالن ‌های نمایش می‌کند.

نویسنده محمد جعفری 
منبع :ماهنامه فیلم امروزشماره چهل و سوم