منوچهر دین پرست روزنامه نگار و منتقد سینما
فردریش ویلهلم نیچه، فیلسوف آلمانی، گفته بود:«اگر از ارتفاعی درست بنگریم همه چیزها سرانجام به هم می رسند؛ اندیشه های فیلسوف، کار هنرمند و اعمال نیک». اگر از همین عبارت بخواهیم برای فیلم «درخت خاموش» وام بگیریم به اعتقاد من در این فیلم اندیشه های کارگردان، متن فیلم و پیام آن در نقطه ای کاملا تاثیرگذار بهم می رسند.
در این فیلم ما با اثری رو به رو هستیم که کارگردان با ایجاد فضاهای بصری اغوا کننده طبیعی و با استفاده از بازیگرانی که به خوبی شخصیت پردازی شدند و از سوی دیگر داستانی که شخصیت اصلی آن نویسنده ای سردرگم است؛ پیام اصلی فیلم به خوبی دیده می شود. در ابتدای مطلبم قصد ندارم درباره پیام فیلم صحبت کنم ولی به نظرم فیلم چنان با ریتم صحیحی جلو رفته توانسته نقطه ای اصلی که کارگردان مد نظر داشته آشکار کند.
در زمانه ای که انسانها در فراز و شیب سیاستهای اقتدارگرایان قرار گرفته اند و رفتار و منش انسانی به زیست حیوانی کاسته شده، صحبت از عشق و دوستی و آنچه که فیلم در قامت زنی که به دنبال ارضای روابط زناشویی است صحبت از حقیقت و آشکارگی آن پر هزینه و شاید دور از دسترس باشد.
فیلم درخت خاموش توانسته با ایجاد نماد سازی صحیح و آن هم درختی که نظاره گر همه چیز است، استوار و ساکت، روزگار تلخ انسانها را نگاه کند. چه بسا نگاه خیره همین درخت است که باعث شده نویسنده دربرابر قطع درخت بایستد و از توهم متافیزیکی فرود بیاید.
معتقدم فیلم توانسته با بیانی شاعرانه فیلمی از جنس عشق و ایمان و سیاست بسازد. او با خلق شخصیت نویسنده ای که می خواهد از گذشته تلخ پدرش سر درآورد و این وضعیت چنان او را در گردآب حوادث فرو می برد که کانون زندگی اش متلاشی می شود. کارگردان همین وضعیت را در قالب چند داستان تو در تو قرار داده تا بتواند کانون اصلی فیلم را در از وضعیتی جعلی و فانتزی رها کند. ما در فیلم نوسانی عجیب میان جعل و واقعیت می بینیم. کارگردان با ایجاد چنین وضعیتی مخاطب را با خود همراه می کند تا نه تنها داستان را پی بگیرد بلکه در جای جای فیلم از خود بپرسد که ما در وضعیت خلق داستان نویسنده هستیم یا خط واقعی فیلم را دنبال می کنیم.
بی گمان کارگردان با قرار دادن مخاطب در چنین وضعیتی می خواهد او را نه تنها با شخصیت اصلی فیلم همراه کند بلکه قصد دارد ذهن او دچار بنیان وهم آلود عشق که در فیلم بسیار پر رنگ است نشود. او به صراحت و شفاف پیام اصلی فیلم را در این نکته می بیند که آنکه سکوت کرد و دید و چیزی نگفت هم باید مجازات شود. او هم گناه کار است. نوسانی که کارگردان میان جعل و آگاهی خلق کرده در همین پیام فیلم نهفته است که ساکت بودن دلیل بر برائت نیست. آنکه ساکت است نیز گناهکار است. اگر با این نگاه و یا حکم اخلاقی کارگردان موافق باشیم یا نه باید بگویم که او از وضعیت سیاست آشوب زده ترکیه و آنچه که بر مردمان این کشور به وجود آمده می خواهد به حقیقتی دیگر برسد.
فیلم درخت خاموش را می توان در زمره فیلمهای سیاسی برشمرد که نگاهی از جنس شعر و عشق به سیاست دارند. کارگردان با استفاده درست و داستان سازی دقیق، منظومه سیاست را به خوبی برای مخاطب به تصویر می کشد. او با ایجاد لحظاتی احساسی و عاطفی، فضایی متعالی را برای مخاطب ایجاد می کند که او با شخصیت اصلی فیلم همراه باشد.
چهره سرد و نگون بخت نویسنده که یاس و ناامیدی و حیرت از سر و رویش می بارد. همسرش که معلم و نقاشی است که عشق و زندگی اش را تباه شده می بیند و دچار سرخوردگی های عاطفی شده چالشی برای نویسنده به وجود می آورد که او در میان عشق امروزش و عشق دوران دانشکده در نوسان بماند.
ایجاد چنین تعلیقی، انعکاسی شفاف و بلورین از آرمانهای بر باد رفته نویسنده است. او نه تنها شاهد از دست رفتن پدرش است بلکه شاهد از دست رفتن تاریخ و گذشته و واقعیتهای زندگی اش است. بدون تردید فیلم از قدرت خوبی برخوردار است که توانسته شوکی پر از ابهام به مخاطب در جای جای فیلم وارد کند. اگر شوکهای پی در پی نبود داستان فیلم نه تنها درجا می زد بلکه دینامیک آن نیز بهم می ریخت و قدرت تاثیرگذاری خود را نیز از دست می داد.
اگر به نکته ابتدایی مطلبم باز گردم بر این فراز فیلم تاکید دارم و آن را در سیاست و پیام آن می بینم. کارگردان بدون اینکه بخواهد سیاسی کاری کند و یا شخصیتهای سیاسی بسازد و یا تاریخ سیاسی را بازگوید کانون ملودرام خود را با زیرکی و رندی تمام بر نقطه ای استوار ساخته که مسیر آن را باید در همان عبور از سکوت در سیاست دید.
تماشای درخت خاموش که سرشار از مصالح و مضامین تصویری و اخلاقی و عاشقانه و شاعرانه است را به کسانی پیشنهاد می کنم که تجربه زیسته خود را در جهان های موازی اما دور از هم بوده اند.
